Supervisie en reflectie in coaching: groeien als coach

In coaching betekent professionele reflectie dat je bewust onderzoekt wat er in jou gebeurt tijdens het werken met een coachee: je gedachten, gevoelens, lichamelijke signalen en gedrag. Je ordent die ervaringen, ontdekt verbanden en haalt er betekenis uit. Zo krijg je meer helderheid, wat kan leiden tot nieuwe keuzes, verandering of het loslaten van verwarring. Het woord ‘reflectie’ stamt uit het Latijn en verwijst naar “achteruit leunen, afzonderlijk staan, van buitenaf bekijken”.

Reflectie sluit aan bij de fasen die Kolb beschrijft in zijn leercirkel. Door terug te kijken op je ervaringen en die bewust te onderzoeken, kan je een besluit of hypothese vormen die je richting geeft voor nieuwe, meer geïnformeerde experimenten en ander gedrag.

Vertragen en in de diepte doorvoelen wat gisteren in de coachingsrelatie gebeurde, helpt je vandaag bewuster te kiezen wat morgen nodig is voor een duurzame en kwalitatieve begeleiding van je coachees.

Professionele reflectie gaat verder dan terugkijken op een gesprek. Het vraagt dat je onderzoekt wat jou als coach drijft, welke patronen meespelen en hoe jij je verhoudt tot het grotere systeem. Enkele kernvragen helpen je daarbij:

• Je staat stil bij wat je als coach gedaan of nagelaten hebt en onderzoekt welke effecten dit teweegbracht.
• Je vraagt je af waarom je handelde zoals je deed of waarom je juist iets vermeed en je verkent de onderliggende drijfveren, waarden en uitgangspunten.
• Je onderzoekt welke onbewuste patronen jouw handelen kleuren en hoe die jou en anderen beïnvloeden.
• Je stelt jouw manier van denken over jezelf in vraag: vanuit welke uitgangspunten maak ik mijn keuzes?
• Je richt de blik op het grotere systeem: waaraan ben je misschien onbewust loyaal en in welke mate draagt die loyaliteit bij aan wat je werkelijk wil bereiken?

Reflectie kan op verschillende momenten plaatsvinden. Soms kijk je terug op een ervaring, soms neem je midden in de actie even afstand en soms kijk je vooruit naar wat gaat komen. Elk van deze vormen verruimt je bewustzijn en helpt je als professional om gerichter te leren en handelen.

• Reflection-on-action (Schön, 1983, 1987): achteraf bewust de tijd nemen om te leren uit je ervaringen.
• Reflection-in-action: tijdens de actie vertragen, bewust waarnemen en je volgende stap laten beïnvloeden door die reflectie.
• Anticipatieve reflectie (Casement, 1985): je verbeeldingskracht inzetten om toekomstige situaties te verkennen en je beter voor te bereiden op wat komt.

Reflectie kent verschillende lagen van diepgang. Je kan terugblikken op je concrete acties, maar ook onderzoeken welke patronen daaronder liggen en hoe het bredere systeem je gedrag beïnvloedt. Door die drie niveaus samen te bekijken, ontstaat een vollediger beeld en meer vrijheid in je handelen als coach.

1. Reflectie op de actie

Reflectie start vaak met een evaluatie achteraf: wat deed ik, wat werkte, wat zou ik anders doen? Zo merkte een coach bijvoorbeeld achteraf dat ze haar coachee herhaaldelijk onderbrak omdat hij lang van stof was en de tijd wegglipte. In eerste instantie besloot ze voortaan vooraf bij haar intake duidelijk te maken dat ze resultaatgericht werkt, zodat haar coachees niet te veel meer zouden uitweiden.  

2. Reflectie op patronen

Professionele reflectie gaat echter dieper: het vraagt vertraging en opnieuw waarnemen van wat er gebeurde. Toen de coach die haar coachee telkens onderbrak haar 'film' terugspoelde, voelde ze het ongeduld in haar lichaam en hoorde ze de overtuiging die meespeelde: “Als ik niet ingrijp, zijn we niet efficiënt en ben ik geen goede coach.” Zo ontdekte ze dat haar neiging tot onderbreken van de coachee verbonden was met een oud patroon: thuis werd ze namelijk als kind streng aangemaand om snel ter zake te komen. Ze realiseerde zich dat ze dit patroon ook in andere contexten al toepaste, bijvoorbeeld door zelf verder te werken terwijl medewerkers haar een vraag stellen.

Deze diepere reflectie liet haar zien dat ze door in de actie te blijven, ongemakkelijke gevoelens vermeed. Pas toen kon ze bewust kiezen om in coaching te vertragen, te luisteren en te voelen wat het verhaal bij haar opriep.

3. Reflectie op het systeem

Reflectie wordt nog rijker wanneer je ook het bredere systeem betrekt. Hetzelfde voorbeeld kan ook systemisch bekeken worden: de coach werkte in een organisatie waar sterk gestuurd werd op efficiëntie en resultaat. In die context is er weinig ruimte om tijd te nemen voor het volledige verhaal. Het onderbreken van de coachee bleek dus niet alleen een persoonlijk patroon, maar tegelijk een weerspiegeling van de cultuur van de organisatie. Door dit systemische perspectief mee te nemen, ziet de coach dat haar gedrag zowel geworteld is in haar eigen geschiedenis als in de bredere context waarin ze werkt.

Na zelfreflectie komt de vraag hoe je dit proces verder kan verdiepen en ondersteunen. Supervisie biedt die verdieping: een veilige ruimte waarin je samen met een supervisor of intervisiegroep onderzoekt wat er in jou als coach gebeurt. 

Supervisie is een begeleide leer- en reflectievorm waarbij je als coach samen met een supervisor stilstaat bij je eigen handelen, denken en voelen in je werk. Het is géén training waarin je nieuwe technieken leert, maar een proces waarin je via dialoog, zelfonderzoek en feedback zicht krijgt op je patronen, overtuigingen en keuzes als coach. 

Reflectieve supervisie is een vorm van supervisie waarin het bewust stilstaan, terugblikken en doorvoelen van je ervaringen als coach centraal staat. Samen met een supervisor (en eventueel een groep vakgenoten) onderzoek je niet alleen wát je hebt gedaan, maar ook je gedachten, gevoelens en drijfveren daarbij. Door dit reflectieproces krijg je zicht op blinde vlekken, onbewuste patronen en de invloed van het bredere systeem. Het doel is om je zelfbewustzijn en handelingsvrijheid te vergroten, zodat je professioneler en met meer diepgang kan coachen.

Elke coach deelt een passie voor voortdurende ontwikkeling: dat stimuleren we bij anderen en dat doen we zelf in ons werk met coachees. Bijscholingen in nieuwe methodieken zijn daarbij waardevol, maar soms blijven er persoonlijke vragen of een vaag gevoel dat het “anders kan”, zonder dat we precies weten hoe. Je kan zelfs merken dat je opziet tegen een volgende sessie, zonder te vatten wat er op de achtergrond meespeelt. Precies voor dit soort vragen biedt één-op-één reflectieve supervisie als coach een veilige ruimte. Je brengt er je casussen of thema’s in waar je tegenaan loopt of je verkent er toekomstige acties die aansluiten bij jouw ontwikkelingspad als coach.  Helemaal op maat van jou en je situatie.

Tijdens reflectieve supervisie luistert de supervisor met volle aandacht naar jouw coachverhaal en kijkt daarbij mee vanuit een meta-perspectief dat verder reikt dan jouw eigen blik. Samen onderzoeken jullie welke onderstromen of onbewuste dynamieken je keuzevrijheid beperken. De supervisor reikt je nieuwe invalshoeken aan en biedt waar zinvol ook praktische handvatten. In groepssupervisie wordt dit verruimende perspectief nog versterkt: je krijgt er niet alleen de blik van de supervisor, maar ook die van de andere groepsleden bij.

Wie eenmaal reflectieve supervisie heeft ervaren, ontdekt hoe waardevol het is om met vakgenoten en onder leiding van een supervisor stil te staan bij de kwaliteit van ons werk als coach. Supervisie wordt dan niet alleen leerzaam, maar ook een bron van vreugde en inspiratie. Je voelt (h)erkenning en empathie voor de uitdagingen die elke coach tegenkomt en je deelt het verlangen om vanuit je hart te werken en blijvend hoge kwaliteit te bieden, voor je coachees en hun organisaties.

Lees hieronder hoe C. Hoogmartens individuele reflectieve supervisie heeft beleefd.  Meer informatie over reflectieve supervisie voor coaches en ook nog veel meer getuigenissen vind je op de website: Reflectieve supervisie voor coaches

“Door de supervisie heb ik een completer beeld gekregen van mezelf als coach, een paar blinde vlekken ontdekt en mijn kwaliteit van coaching kunnen verhogen. Ik heb leren reflecteren over mijn coachingsgesprekken tijdens de gesprekken zelf met mijn coachees en ook erna. Ik kan mezelf nu ook ‘neutraler’ inzetten en efficiënter reageren. Ik kreeg zicht op mijn eigen valkuilen en onbewust gedrag. Bedankt Leen voor deze mooie ervaring en dit interessant leerproces !”

ICF (Internationale Coach Federatie) vraagt van iedere gecertificeerde coach dat ze op driejaarlijkse basis minstens 10 uur mentor-coaching kunnen voorleggen. Supervisie is één vorm van mentor-coaching waarvoor je een ICF mentor-coaching-attest kan ontvangen.