Deep Democracy werkvormen, tools en methodieken

In onze vorige blog Wat is Deep Democracy? verkenden we de oorsprong, de basisprincipes en de ijsbergmetafoor die laat zien hoe onderstromen invloed hebben op teams. We zagen hoe Deep Democracy helpt om verschil niet te vermijden, maar te benutten, als bron van wijsheid, creativiteit en verbinding.

In deze vervolgblog gaan we een stap verder. We brengen het gedachtegoed van Deep Democracy tot leven in de praktijk, met dertien krachtige Deep Democracy werkvormen, waaronder de Lewis methode. Deze methodieken helpen teams, leiders en facilitatoren om naar alle stemmen te luisteren en ook naar wat zich onder de waterlijn afspeelt.

Veel leesplezier :-).

De Lewis methode vormt het hart van Deep Democracy. Ze biedt een helder vijfstappenplan dat helpt om verschillen te waarderen en besluiten te nemen waar iedereen zich in kan vinden.

Hoe werkt het?

1. Verzamel alle invalshoeken. Iedereen krijgt ruimte om zijn mening of gevoel te delen, zonder discussie.
2. Zoek naar alternatieven. Vraag expliciet of er andere ideeën zijn, zodat ook minderheidsstemmen hoorbaar worden.
3. Voer het debat. Laat de verschillende standpunten botsen en verken de argumenten.
4. Neem een besluit, mét de wijsheid van de minderheid. Kijk hoe elementen uit minderheidsstandpunten het meerderheidsbesluit kunnen versterken.
5. Verken de onderstroom als er weerstand blijft. Vraag: "Wat wordt nog niet gezegd?" en luister actief.

Toepassing

Gebruik de Lewis methode bij teamvergaderingen, beleidskeuzes of intervisiemomenten. Ze zorgt voor gedragen besluiten, voorkomt polarisatie en versterkt eigenaarschap.

In elke groep zwemmen 'vissen': gedachten, gevoelens of zorgen die nog niet uitgesproken zijn. Krijgen die geen aandacht, dan veranderen ze in 'haaien': vormen van weerstand of sabotage.

Hoe werkt het?

De facilitator verlaagt de waterlijn door te vragen: "Wat leeft er dat nog niet gezegd is?" Alles mag gedeeld worden, zonder oordeel of discussie. Zo haal je vissen boven water vóór ze haaien worden.

Toepassing

Gebruik deze techniek wanneer je spanning of onuitgesproken frustratie voelt in het team. Een korte check-in met deze vraag kan al veel oplossen.

De ijsbergmetafoor helpt om te begrijpen dat wat zichtbaar is, gedrag en woorden, slechts een klein deel vormt van wat er werkelijk speelt. Onder de waterlijn liggen overtuigingen, waarden en emoties die het gedrag sturen.

Hoe werkt het?

De facilitator maakt de onderlaag zichtbaar door te benoemen wat vermoedelijk onder water speelt. Bijvoorbeeld: "Ik merk dat er aarzeling is. Wat maakt dit onderwerp spannend?"  Door die onderstroom bespreekbaar te maken, ontstaat inzicht en verbinding.

Toepassing

Zet deze methodiek in bij hardnekkige conflicten of situaties waarin teams "vastlopen" zonder duidelijk aanwijsbare reden.

Een check-in is een kort openingsmoment waarin iedereen deelt wat hij of zij meebrengt naar de bijeenkomst: gedachten, gevoelens, verwachtingen of zorgen. Zo wordt zichtbaar wat er leeft en start het gesprek met echte aanwezigheid.

Een check-out sluit de sessie bewust af: ieder benoemt wat hij meeneemt of wat nog gezegd moet worden. Zo blijft niets hangen in de wandelgangen en krijgt het overleg een helder einde.

Hoe werkt het?

• Check-in: aan het begin deelt iedereen kort wat hem of haar bezighoudt of wat hij of zij uit de bijeenkomst hoopt te halen.  Voorbeeldvragen: "Wat wil je vandaag bereiken?" of "Wat heb je nodig om er echt te zijn?"
• Check-out: aan het einde deelt iedereen wat hij meeneemt of nog wil zeggen.
  Voorbeeldvraag: "Wat blijft je bij van dit overleg?"

Toepassing

Gebruik een check-in om aan het begin van de bijeenkomst te peilen wat er leeft in de groep en waar ieders aandacht ligt. Sluit af met een check-out waarin iedereen kort deelt wat hij meeneemt of wat nog aandacht vraagt. Zo blijft niets hangen en vertrekt iedereen met hetzelfde gevoel van afronding.

Soms zegt beweging meer dan woorden. Een gesprek op voeten laat mensen letterlijk positie innemen in de ruimte om te tonen wat ze vinden.

Hoe werkt het?

De facilitator formuleert een stelling (bvb: "Ons team werkt effectief samen") en nodigt deelnemers uit om in de ruimte te gaan staan bij eens, oneens of neutraal. Eerst is er stilte: iedereen kijkt, voelt en observeert. Daarna volgt een begeleid gesprek waarin standpunten verkend worden.

Toepassing

Gebruik deze techniek bij thema’s die verdelen of waar veel energie op zit. Deze Deep Democracy werkvorm maakt verschillen zichtbaar en zorgt dat ook stille stemmen worden gehoord.

De sabotagelijn in Deep Democracy laat zien wat er gebeurt wanneer mensen zich niet gehoord of erkend voelen. Ze zeggen "ja", maar doen "nee". Hun echte mening zakt onder de waterlijn en komt naar boven als gemopper, stilzwijgen, uitstelgedrag of cynische grapjes. Dat gedrag is geen onwil, maar een signaal dat er iets niet uitgesproken is.

Hoe werkt het?

De facilitator benoemt het patroon en nodigt de groep uit om eerlijk te zijn over wat er onder de oppervlakte leeft. Bijvoorbeeld: "Ik hoor veel instemming, maar ik voel ook twijfel. Wie denkt hier eigenlijk anders over?" Door die onderstroom zichtbaar te maken, kan het gesprek weer echt worden en wordt weerstand opnieuw betrokkenheid.

Toepassing

Gebruik de sabotagelijn bij teams waar afspraken niet worden nageleefd, de sfeer stroef is of beslissingen telkens opnieuw ter discussie staan. Deze Deep Democracy methodiek helpt om frustratie en tegenwerking om te zetten in open dialoog en hernieuwd vertrouwen.

Edge-gedrag ontstaat wanneer iemand of een groep voelt dat verandering nodig is, maar nog twijfelt om die stap te zetten. Er hangt spanning in de lucht: het punt van doorbraak is nabij, maar nog niet genomen.  Denk aan een team dat "ja" zegt tegen vernieuwing, maar telkens uitstelt om echt te beginnen. Of een leidinggevende die weet dat iets benoemd moet worden, maar dat gesprek nog even voor zich uitschuift.

Hoe werkt het?

De facilitator benoemt het edge-gedrag zonder oordeel. Dat wordt ook wel kissing over the edge genoemd: iemand helpen om bewust te worden van de spanning, zonder te duwen of te forceren. "Ik merk dat we telkens afdwalen zodra dit onderwerp op tafel komt."  "Ik zie dat je aarzelt om dit te zeggen. Klopt dat?" 

Door deze observaties voorzichtig uit te spreken, wordt het veiliger om de rand te verkennen. De groep of deelnemer beslist zelf of ze klaar zijn om de sprong te wagen.

Toepassing

Gebruik deze interventie wanneer je voelt dat iets "borrelt" maar nog niet uitgesproken wordt. Benoem wat je ziet, blijf nieuwsgierig en laat ruimte. Het helpt mensen bewuster omgaan met hun angst of weerstand, zonder ze te overspoelen.

Bij spanning communiceren mensen vaak omzichtig: ze zeggen "ongeveer" wat ze bedoelen. De techniek van versterken maakt de boodschap helder door te herhalen wat iemand zegt, maar dan in directere, eerlijkere taal. Zo komt de echte emotie of overtuiging naar boven.

Hoe werkt het?

Als iemand zegt: "Ik vond het wel een beetje vervelend" terwijl zijn lichaamstaal kwaadheid toont, kan de facilitator versterken door te zeggen: "Je lijkt behoorlijk boos over wat er gebeurd is." Dat helpt de spreker om te erkennen wat hij echt voelt.

Toepassing

Gebruik versterken bij vage of ontwijkende communicatie, wanneer misverstanden dreigen of emoties onderdrukt blijven. Let wel: deze techniek vraagt veiligheid en vertrouwen, pas ze niet toe in hoogoplopende situaties.

Sommige gesprekken raken muurvast omdat er te veel spanning of oud zeer meespeelt. De methode "pijlen gooien" creëert een veilige structuur om eindelijk te zeggen wat gezegd moet worden.

Hoe werkt het?

De facilitator begint met het vastleggen van veiligheidsregels (niet schreeuwen, niet weglopen, respectvol blijven). Daarna gooit één kant zijn "pijlen": korte, eerlijke zinnen die uitdrukken wat echt dwarszit, zonder discussie. Vervolgens doet de andere kant hetzelfde. Daarna reflecteren deelnemers op wat hen geraakt heeft en wat dat over henzelf zegt.

Toepassing

Gebruik deze methode bij hardnekkige conflicten of wanneer gesprekken blijven steken in herhaling. "Pijlen gooien" lucht op, herstelt onderlinge erkenning en maakt de weg vrij voor nieuwe samenwerking.

In Deep Democracy wordt niet gesproken over "mensen die het oneens zijn", maar over "rollen" die in de groep aanwezig zijn. Iedereen kan tijdelijk een rol innemen: de leider, de criticus, de twijfelaar en er daarna weer uitstappen.

Hoe werkt deze werkvorm?

De facilitator nodigt deelnemers uit om van rol te wisselen. Iemand die het oneens is, mag bijvoorbeeld even de rol van "voorstander" innemen en andersom. Zo krijgt iedereen zicht op de logica achter het andere perspectief.

Toepassing

Gebruik rolfluïditeit bij conflicten of vastzittende discussies. Het helpt deelnemers om empathie te ontwikkelen en om collectieve patronen te herkennen in plaats van elkaar te veroordelen.

Een fractaal is een herhalend patroon dat zich op verschillende schalen herhaalt zoals een broccoli waarvan elk stukje dezelfde vorm heeft. In organisaties zie je dat net zo: wat tussen twee mensen speelt, weerspiegelt vaak wat in de hele groep of organisatie gebeurt.

Hoe werkt het?

De facilitator observeert kleine interacties ("wie praat er steeds voor een ander?", "wie wordt niet gehoord?") en gebruikt die als spiegel voor het grotere geheel. Door één fractaal patroon te veranderen, beïnvloed je het bredere systeem.

Toepassing

Gebruik dit inzicht bij terugkerende thema’s, zoals gebrek aan vertrouwen of besluiteloosheid. Wat je in een klein moment herstelt, werkt door op alle niveaus van de organisatie.

Het weerbericht is een observatietechniek om zichtbaar te maken wat er in de onderstroom van een groep leeft. De facilitator geeft een kort, neutraal overzicht van wat er opvalt in de interactie, alsof je beschrijft hoe het "weer" in de groep is.  Het doel is niet om te analyseren, maar om bewustzijn te creëren.

Hoe werkt het?

Je verwoordt feitelijk gedrag of patronen die je ziet, zonder oordeel of interpretatie.  "Ik hoor veel gelach als we het hierover hebben."  "Er wordt instemmend geknikt, maar ik zie ook dat sommigen stil blijven."  "Ik merk dat de energie wat inzakt zodra we beslissingen moeten nemen."

Daarna zwijg je. De stilte geeft de groep ruimte om zich bewust te worden van het eigen gedrag. Vaak volgt vanzelf reflectie of beweging: mensen herkennen zichzelf in het beeld, lachen om de spanning of benoemen wat er écht speelt.

Toepassing

Gebruik het weerbericht wanneer je voelt dat spanning, terughoudendheid of herhalend gedrag het gesprek blokkeert. Door de onderstroom rustig te verwoorden, help je de waterlijn zakken en breng je de groep weer in contact met wat werkelijk aanwezig is.

Wil je zelf leren werken met deze krachtige methodieken? HRD Academy biedt vier opleidingen die elk een ander niveau of toepassingsdomein van Deep Democracy verkennen:

• Deep Democracy Level 1 – De basis.  Leer de vijf stappen van de Lewis-methode en oefen fundamentele gesprekstechnieken zoals gesprek op voeten, vissen en haaien, en check-in/check-out.
• Deep Democracy Level 2 – De onderstroom herkennen en hanteren.  Verdiep je in de onderstroom en leer werken met de sabotagelijn, de ijsberg en edge-gedrag. Je ontdekt hoe je spanningen en weerstand omzet in verbinding.
• Deep Democracy Level 3 – Werken met spanning en polarisatie.  Ontwikkel je vaardigheden in het begeleiden van complexe groepsdynamieken. Je leert werken met pijlen gooien, rolfluïditeit en fractale patronen.
• Deep Democracy voor leiders.  Pas Deep Democracy toe binnen leiderschap: versterk besluitvorming, leer omgaan met teamspanning en ontwikkel inclusieve leiderschapsvaardigheden.