Van mindfulness naar spiritualiteit: rust in je hoofd

Er zijn vele momenten op een dag waarop je hoofd het van je overneemt.  Je ligt bijvoorbeeld nog maar net in bed en er begint een stroom van gedachten die je niet kan stoppen.  Je ligt uren te piekeren.

• Een oud gesprek dat je blijft herhalen en herleven.
• Een beslissing waarvan je vreest dat ze fout kan lopen.
• Een angst voor de toekomst, die extra stress met zich meebrengt.

Maar het zijn niet alleen gedachten die je helemaal in beslag kunnen nemen.  Soms komt er ook een gevoel dat blijft hangen: een knoop in je maag, een druk op je borst, een onverklaarbare spanning die niet zomaar weg wil.  Een verdriet dat opkomt zonder duidelijke reden, stress dat in je lijf blijft zitten.

En ze werken op elkaar in natuurlijk, die gedachten en gevoelens.  Je gedachten voeden je gevoelens en andersom.  Een klein angstig gevoel lokt een bezorgde gedachte uit, die gedachte maakt het gevoel sterker waardoor je nog negatiever gaat denken.  Voor je het weet, zit je in een spiraal die zichzelf blijft versterken, van piekeren en stress.  Niet omdat de situatie zo dramatisch is, maar omdat hoofd en hart elkaar bevestigen in een verhaal dat steeds zwaarder wordt. 

En het jammerlijke is: het zijn zelden de positieve gedachten die blijven hangen.  Negatieve gedachten en gevoelens lijken heel hardnekkig en vaak steeds dezelfde nare gedachten en gevoelens komen terug.  Alsof ze harder roepen en meer aandacht opeisen dan alles wat licht en prettig is.

Vaak weet je rationeel wel dat je jezelf gek aan het maken bent, maar toch voelt het alsof je geen keuze hebt.  Alsof je wordt meegesleurd in een innerlijke stroom van (negatieve) gedachten en emoties die elkaar steeds versterken, met stress en onrust als gevolg.

We geloven dat onze gedachten waar zijn.  We denken dat onze gevoelens vertellen wie we zijn.  En precies daar begint het lijden en het afzien.  Wanneer je gelooft dat gedachten jou definiëren en gevoelens je identiteit vormen, lijkt het alsof je geen ruimte meer hebt om te ademen en rust in je hoofd ver weg is.

Maar dat hoeft niet zo te zijn.

Er gebeurt iets in je leven.  Iemand zegt iets onverwachts.  Er valt een stilte in een gesprek.  Een mail blijft te lang onbeantwoord.  Een herinnering duikt op.  Op zich zijn dat neutrale feiten.  Gebeurtenissen die komen en gaan.  Maar wat er daarrond gebeurt — in je hoofd — dat is waar het lijden ontstaat en waar stress zich opbouwt.  Je brein komt meteen in actie:

• "Zie je wel."
• "Dit loopt verkeerd af."
• "Wat als…?"
• "Waarom zei hij dat?"
• "Waarom voelde dat zo slecht?"
• "Waarom gebeurt dit altijd met mij?"

Voor je het weet ben je niet meer bezig met de gebeurtenis zelf, maar met een heel verhaal dat je hoofd eromheen bouwt.  Een verhaal dat vaak veel zwaarder is dan de realiteit en het piekeren verder voedt.  De gebeurtenis is voorbij.  Maar het mentale lawaai blijft vaak nog lang doorgaan.  Soms start het mentale verhaal en de daarbij horende stress al vooraleer de gebeurtenis plaatsvindt.

En precies dat mentale lawaai — de interpretaties, de oordelen, de voorspellingen, de angsten — is wat onder andere Eckhart Tolle beschrijft als de bron van menselijk lijden.  Niet het leven zelf veroorzaakt stress, maar onze gedachten over dat leven, waardoor de rust in je hoofd verdwijnt.

Rupert Spira zegt het nog eenvoudiger: "Lijden komt uit het verzet tegen wat er momenteel is."  Het is niet de gebeurtenis zelf die ons vastzet, maar het verhaal: "Dit had niet mogen gebeuren."  In feite zeg je dan "Ik wil niet wat er nu is/gebeurt, ik wil iets anders."  Dit mentale verzet tegen wat 'is', tegen het 'nu', is de oorzaak van waarom we afzien en lijden.

Wanneer je dat begint te zien, door het observeren van je gedachten en gevoelens, komt er ruimte tussen wat er gebeurt en wat je brein erover vertelt.  Iemand die zijn gedachten en gevoelens observeert, is aanwezig in het nu en is bewust (conscious).  En is geen vogel voor de kat meer.

Want precies in die ruimte begint innerlijke rust.

Je hebt geen invloed op je gedachten.  Ze gebeuren gewoon. Eckhart Tolle zegt vaak in zijn podcasts: "You are not thinking, you are being thought".  Tip: Ik kan de podcasts van Eckhart Tolle zeker aanraden.

We denken dat we onze gedachten kiezen, maar als je erop let, merk je al snel dat gedachten vanzelf opkomen, net als geluiden of fysieke sensaties.  Ze verschijnen vanzelf en verdwijnen terug zonder dat we daar enige controle over hebben.  Probeer maar eens niet te denken aan een roze olifant bijvoorbeeld.  Het probleem ontstaat wanneer we ze blind geloven en wanneer we denken "ik ben mijn gedachten", waardoor het piekeren vrije baan krijgt.

Zoals we al zeiden, zijn het vaak negatieve gedachten:

• "Ik kan het niet"
• "Er is iets mis met mij"
• "Ik ga falen"
• "Niemand ziet mij"
• "Ik ben niet goed genoeg"

We herkennen allemaal deze negatieve gedachten want we hebben ze allemaal.  Wanneer je gelooft wat je hoofd zegt, wordt je hele lichaam meegetrokken in de angst, de spanning of het verdriet dat ermee gepaard gaat.

Maar gedachten zijn geen waarheid.  En jij bent je gedachten niet.  Gedachten zijn bewegingen in jou, vormen van energie — ze definiëren jou niet.  Het moment waarop je dat begint te zien, ontstaat er ruimte.  Hoe? Door je gedachten en gevoelens te observeren en er niet blindelings in mee te gaan. 

Tip: Bekijk deze video van Eckhart Tolle: How to calm the voice inside.

Ook gevoelens kunnen intens zijn: onzekerheid, angst, gekwetstheid, frustratie, teleurstelling. Ze mogen er zijn. Maar ze zeggen niets over wie jij bent. Ze tonen enkel wat er op dit moment door je heen beweegt.  Je kan ze zien als vormen van energie.

Toch vereenzelvigen we ons er vaak mee. Dat hoor je ook in onze taal: ik ben boos, ik ben verdrietig, ik ben ontgoocheld. Zonder het te merken, maken we van een ervaring een identiteit.

Wanneer je niet kan kijken naar je gevoelens, maar er volledig in opgaat, nemen ze je over. Dan blijf je er langer in vastzitten dan nodig is. Niet omdat het gevoel zo groot is, maar omdat er geen afstand meer is.

Wat helpt, is leren waarnemen. Een emotie bekijken alsof je naar een voorbijtrekkende wolk kijkt: met aandacht, mildheid en zonder oordeel. Niet om ze weg te krijgen, maar om erbij te blijven zonder verzet. Vaak merk je dan dat gevoelens beginnen te verzachten en te bewegen, gewoon omdat je er niet langer tegen vecht.

Dat betekent niet dat je gevoelens moet negeren of onderdrukken. Gevoelens die natuurlijke reacties zijn op wat er gebeurt (of gebeurd is) willen gevoeld worden, niet geanalyseerd.  Wanneer je ze doorvoelt, lossen ze geleidelijk op.  Ze zijn relatief kortstondig, ze bewegen en stromen door jou.  Deze gevoelens vragen om aanwezigheid, "Ik voel verdriet, laat me het even voelen".  Als je een natuurlijke emotie ruimte geeft, verzacht ze.

Sommige gevoelens doen pijn, dat hoort bij het leven. Langdurig en onnodig lijden ontstaat wanneer dezelfde gevoelens je telkens opnieuw meesleuren, vaak gevoed door de verhalen die in je hoofd blijven rondgaan, door piekeren.  Een oude angst of kwetsuur kan zo telkens je hele systeem overnemen. Ze versterken zichzelf via een intern verhaal en voelen zwaarder dan nodig.  Dit is wat Eckhart Tolle het "pijnlichaam" noemt.  

Een helpende vraag kan zijn:  Komt dit gevoel uit wat er nu gebeurt of net gebeurd is of uit wat ik erover denk?

Hoe meer we erin slagen om emoties vanop een afstandje liefdevol en begripsvol te observeren, ze te aanvaarden en niet te beoordelen of er weerstand tegen te bieden, hoe meer je merkt dat ze geleidelijk minder sterk worden.  En vaak merk je dat ze minder vaak opduiken of sneller weer wegzakken.  De wolken drijven dan vredevol voorbij zonder dat je helemaal van slag gebracht werd.

Door gevoelens te observeren zonder je ermee te identificeren, ontstaat ruimte. En in die ruimte ontdek je iets essentieels: jij bént niet je gevoelens.

Tip: Bekijk deze video van Eckhart Tolle: Secrets to stop identifying with your emotions.

Als je niet langer volledig wil opgaan in je gedachten en gevoelens en het lijden en de onrust die ermee gepaard gaan, is het nodig om ze eerst te leren opmerken zonder er meteen in mee te gaan, zoals vaak gebeurt binnen mindfulness.

Wanneer je gedachten en gevoelens begint te observeren, verschuift er iets subtiels maar belangrijks. Je merkt dat je niet langer volledig samenvalt met wat je denkt of voelt, maar dat je ernaar kijkt. Dat kleine verschil maakt veel uit. Het toont dat er in jou een plek bestaat — je zou die de observator kunnen noemen — die niet meegesleurd wordt door spanning, twijfel of angst, maar rustig waarneemt wat er gebeurt.

Je bent dus de observator van je gedachten en gevoelens, niet hun gevangene.  In dat besef ontstaat ruimte en in die ruimte begint rust. 

Observeren kan met lichtheid gebeuren, zelfs met een vleugje humor. Wanneer een oude gedachte opduikt, kan je zacht glimlachen en denken: "Ah, daar is die weer." Als een vertrouwde wolk die voorbijdrijft. Hetzelfde geldt voor gevoelens: "Hallo angst, je bent ook weer van de partij zie ik" Je aanvaardt wat er komt, je kijkt ernaar zonder oordeel, zonder analyse en zonder de drang om meteen iets te veranderen. Je duwt niets weg, want weerstand maakt gedachten en gevoelens net sterker. Door te laten zijn wat er is, door mee te bewegen in plaats van te vechten en je er niet mee te identificeren, ontstaat vanzelf meer ruimte en lichtheid.

Jan Geurtz, Nederlandse schrijver en spiritueel leraar, verwoordt het observeren van gedachten en gevoelens en het telkens opnieuw aanvaarden van het huidige moment op een eenvoudige manier. In zijn boeken en retreats zegt hij vaak: “Geeft niks, mag best.”  Een zinnetje dat je tegen jezelf oneindig kan herhalen.

Observeren, bewust zijn, aanwezig zijn — woorden als presence, awareness of consciousness, en zelfs wat sommige tradities (begin van) awakening noemen — verwijzen allemaal naar dezelfde beweging: wakker en aandachtig aanwezig zijn bij wat er is, vanbinnen en vanbuiten, zonder extra stress toe te voegen, zonder erin meegezogen te worden.

Het betekent dat je niet langer meegaat in elke gedachte of elk gevoel dat opkomt. Alsof je een kleine stap achteruit zet en kijkt naar wat er binnenin beweegt. Je bent niet verloren in de ervaring, je neemt waar, met mildheid en soms zelfs met humor.

Want zolang je volledig in je gedachten zit, zie je niet dat het gedachten zijn. En zolang je volledig in een emotie zit, voelt het alsof jij die emotie bént.  Aanwezig zijn opent een kleine ruimte: tussen jou en je gedachten, tussen jou en je gevoelens, tussen wat er gebeurt en hoe jij reageert.  In die ruimte ontstaat rust, ben je aanwezig en bewust.

Aanwezigheid is geen techniek en geen prestatie. Het is eerder een mild weten:
"Er is een gedachte, maar ik bén die gedachte niet."  "Er is angst voelbaar, maar ik bén die angst niet."

In het begin is dit subtiel. Soms is er een paar seconden aanwezigheid en daarna neemt je hoofd het weer over. Dat is helemaal oké. Elke keer dat je merkt wat er gebeurt — dat je aanwezig was en weer verdween in gedachten — groeit de 'presence'. En hoe vaker je oefent, hoe sneller je de beweging herkent van opgaan in je hoofd naar opnieuw aanwezig zijn.  Als je merkt dat je weer een hele tijd in je hoofd zat, aanvaard je ook dat, beoordeel je dit niet maar keer je gewoon terug naar die rustige plek van aanwezig zijn.  Tot je uiteindelijk het merendeel van de dag bewust aanwezig bent.

Hoe vaker je zo aanwezig bent, hoe meer innerlijke ruimte er ontstaat. En precies in die ruimte wordt het stil in je hoofd.

Wanneer je bewuster aanwezig bent, verandert je innerlijke wereld op een verrassend zachte manier. Je neemt je eigen gedachten en gevoelens minder persoonlijk, omdat je er niet langer blind in gelooft en je er niet meer mee identificeert. Je reageert minder impulsief; er ontstaat een kleine pauze vóór je reactie, en precies die pauze brengt rust en helderheid.

Je ziet ook sneller dat de ander niet per se iets tégen jou bedoelt. Je beseft dat ook hij of zij reageert vanuit eigen gedachten, gevoelens, angsten en oude patronen. Wat eerst aanvoelde als kritiek of afwijzing, herken je nu vaker als iemand die het moeilijk heeft, overweldigd is of vastzit in een verhaal in zijn of haar eigen hoofd.

Omdat je bewuster bent van wat er in jou leeft, kan je je beter voorstellen wat er bij de ander gebeurt. Je merkt sneller dat reacties vaak weinig met jou te maken hebben, maar met de interpretaties en onrust van de ander. Die mildheid maakt gesprekken zachter, conflicten minder scherp en verbinding opnieuw mogelijk omdat jij niet meer meedraait in dezelfde emotionele storm.

Ook in jezelf verandert er veel. Je lichaam ontspant vaker, omdat het niet meer hoeft te vechten tegen elke gedachte die voorbijkomt en niet meer van slag raakt door elk gevoel. Je maakt keuzes vanuit meer helderheid, in plaats van voortgeduwd te worden door angst of oude patronen. Loslaten gaat makkelijker: je blijft minder hangen in verhalen die je vroeger dagenlang konden bezighouden. 

Je raakt minder snel overweldigd, omdat je hoofd niet alles meer uitvergroot. Je kijkt milder naar jezelf en naar anderen, met meer zachtheid en begrip. Er komt meer rust in je hoofd en je ervaart minder stress, omdat je niet langer blindelings gelooft wat negatieve gedachten je influisteren.

Vaste patronen die je al jaren meedraagt, beginnen te verzachten en soms ook los te laten. Piekeren verliest zijn greep. Angst en stress worden lichter,  waardoor rust in je hoofd opnieuw mogelijk wordt. Je voelt minder innerlijk verzet en daardoor ook minder zwaarte. En tegelijk groeit iets eenvoudigs maar wezenlijks: je voelt je gelukkiger, omdat het leven minder zwaar is en meer vanzelf begint te lopen.

Doordat er meer rust komt in je hoofd, zie je dingen helderder. Je kan situaties beter inschatten en maakt keuzes die meer afgestemd zijn op wat klopt voor jou.

Niet omdat je omstandigheden perfect zijn, maar omdat je ze anders ervaart. Omdat je je niet langer identificeert met elke gedachte of elk gevoel, en geen weerstand meer biedt tegen wat er is.

Misschien is dit wel het belangrijkste gevolg van aanwezig zijn: je lijdt minder. Niet omdat moeilijke momenten verdwijnen, maar omdat je er minder in vastloopt. Je hoeft niet langer te vechten tegen wat er in je hoofd en hart verschijnt. Daardoor wordt het leven lichter. Er komt meer ruimte, meer rust, en vanzelf ook meer geluk. Niet als een constant hoogtepunt, maar als een dieper gevoel van oké zijn met wat er is. En precies dat maakt dit pad zo uitnodigend: wie verlangt er niet naar minder lijden en meer geluk?

Wanneer je je gedachten en gevoelens begint te observeren en steeds dieper in jezelf zakt, valt er gaandeweg nog iets op.  Iets dat al die tijd op de achtergrond aanwezig was: een stille, open ruimte die niet verandert, ongeacht wat je denkt, voelt of meemaakt. Die ruimte was er altijd al, je merkte ze gewoon niet op door al het mentale geruis in je hoofd.  

In een volgende blog bekijken we hoe die stille achtergrond eigenlijk jouw diepste natuur is: bewustzijn zelf. De verschuiving gaat dan van "ik ben me bewust van mijn gedachten en gevoelens" naar "ik bén bewustzijn". Geen theoretisch of zweverig idee, maar een verrassend diep gevoel van thuiskomen, waar spiritualiteit een meer centrale rol krijgt.  En voor veel mensen een verrassend directe weg naar een dieper gevoel van geluk.